آخرین شبِ خزان و درازترین شب سال در افغانستان، به‌ نام شب یلدا یا شبِ چله یاد می‌شود؛ شبی که مردم افغانستان با پهن کردن سفره، چیدن میوه‌های گوناگون، آوازخوانی، قصه­خوانی، شعرخوانی و خوردن میوه‌های تازه به ویژه تربوز (هندوانه) و انار، آن را جشن می‌گیرند.

مردم در افغانستان معتقدند که در شب یلدا، عُمر سیاهی به پایان می‌رسد و روزهای دراز همراه با نور و روشنی و با چیرگی بر ظلمت و تاریکی، از راه می‌رسد.

نکوداشت از این شب طولانی سال در حافظه‌ی فرهنگی  افغانستان و کشورهای همسایه از جمله ایران، تاجیکستان و ازبکستان، سابقه طولانی دارد.

عبدالغنی نیک‌سیر، از فرهنگیان افغانستان که پیشینه‌ی گرامیداشت از شب یلدا را به ساکنان خراسان قدیم نسبت می‌دهد، گفت: "در این شب، مردم ‌با خانواده‌ها و دوستان خود می‌نشینند، میوه و شیرینی مختلف را صرف می‌کنند و به قصه گویی می پردازند؛ تا این شب طولانی را صبح کنند و با طلوع صبح و غلبه‌ی روشنایی بر تاریکی، دعا و نیایش می‌کنند. در گذشته از این شب به خوبی تجلیل می‌شد؛ اما از  ۵۰ سال به این‌سو، با ادامه‌ی جنگ ها دزر افغانستان،‌ این سنّت کم رنگ شده است."

 نیک‌سیر افزود: "خانواده‌ها در این شب، در دور کرسی می‌نشستند؛ سفره‌های رنگین از میوه‌های تازه و خشک پهن کرده و فال حافظ می‌گرفتند. شب یلدا، ریشه‌ی آریایی دارد؛ در حدود هزاران سال سال پیش، آریایی‌ها مهاجرت کردند، به طرف جنوب و غرب افغانستان و از اینجا به طرف هند و ایران رفتند و فرهنگ و رسومات خاص آنان، انتقال یافته و تا امروز،  آن فرهنگ و رسومات به یادگار مانده است."

گرامیداشت از شب یلدا، پیش از ظهور زردشت؛ رسم آریایی‌ها بود که فردای آن، ممانعت‌هایی از جمله توقف جنگ، توقف ریختن خون انسان‌ها و حیوان‌ها و منع شکار وضع می‌شد.

عبدالجلیل توانا، یکی دیگر از فرهنگیان گفت: "این شب؛ جزء مراسم کهن، فرهنگ و رسومات دیرینه مردم افغانستان است و برای مردم، بسیار ارزشمند است. تا جایی که اطلاع داریم، از خیلی وقت‌ها پیش، از این شب تجلیل می‌شد. مردم در این شب با نشستن به پای کرسی و با خوردن میوه‌ها و شیرینی‌ها برای فرزندان خود از افسانه­ها می‌گفتند و از این طریق، داستان‌ها به نسل‌های بعدی منتقل می‌شد و آنها این شب طولانی سال را صبح می‌کردند."

شب یلدا یا چلّه؛ با روشن کردن چراغ بر روی سفره‌ی غذا، گذاشتن آب در ظرف پاک، آماده کردن غذاهای متنوع و میوه‌های گوناگون نکوداشت می‌شود. براساس گفته‌ها، چراغ به مثابه‌ی نماد نور و آب نیز نشانه‌ی روشنایی و پاکیزگی بر روی سفره گذاشته می‌شود. در شب یلدا، تعدای از مردم در کنار این رسوم، برای عروس‌ها و کودکانشان تحفه‌های مختلف نیز در نظر می‌گیرند. مردم افغانستان در مورد گرامیداشت از شب یلدا حکایت‌های مختلف دارند.

متفکر و محقق شهر هرات میگوید: "تجلیل و شب‌ زنده‌داری از شبِ یلدا، باعث ایجاد اتفاق و اتحاد بین خانواده‌ها و جامعه می‌شود. نیاز مبرم است که این شب همیشه تجلیل شود تا که این فرهنگ کهن مردم افغانستان، از بین نرود."

ثبت شبِ یلدا در یونسکو

شبِ یلدا در افغانستان؛ در حالی فرا می‌رسد که این شبِ طولانی سال، به تازگی در بخش علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) به حیث میراث فرهنگی مشترکِ افغانستان و ایران ثبت شده‌است.

بخش علمی و فرهنگی سازمان ملل با بیان این خبر؛ همچنین نوشت که شب یلدا به حیث هویت فرهنگی، طبیعت، احترام به زنان، مهمان‌ نوازی، تنوع فرهنگی و رسم صلح و همدیگر پذیری، بزرگ داشته می‌شود.

منبع: تلویزیون آمو

لینک:

 https://amu.tv/fa/28883/